فصل‌اوّل: شرايط و اركان جرم سوء استفاده از سفيد امضاء يا سفيد مهر. همانندجرم خيانت در امانت، سوء استفاده از سفيد مهر يا سفيد امضاء داراي دوگروه از اركان جرم است.
اولاً ـ شرايط مقدّم بر وقوع جرم
ثانياًـ عناصر تشكيل دهنده‌ي جرم سوء استفاده از سفيد مهر يا سفيد امضاء.
بخش‌اول ـ شرايط مقدم و لازم براي تحقق جرم
تحقق جرم سوءاستفاده از سفيد امضاء يا سفيد مهر، مستلزم وجود شرايط قبلي براي‌تحقق جرم مزبور است:
*مبحث اول ـ ورقه واجد مهر يا امضاء
جرم‌مزبور، وقتي قابل طرح است كه اقدام قبلي با گذاردن امضاء يا مهريا هر دو كار، بر روي ورقه انجام شده باشد. در عين حال :
اولاً ـبرگ كاغذ مي‌تواند كاملاً سفيد بوده و فقط داراي مهر يا امضاء باشد. بدين لحاظ كه متعاقباً مطالب مورد توافق قبلي بر روي آن‌نوشته‌شود.
ثانياً ـ ممكن است ورقه سفيد امضاء، نوشته يا سندي باشد كه‌مقداري از مطالب آن به صورت فرم چاپي يا دست نويس قبلاًنوشته‌شده باشد، ولي نوشتن قسمت‌هاي خالي و سفيد آن با قصد تكميل‌بعدي آن توسط شخص ديگري انجام شود. مانند برات كه‌مستلزم قبول‌محال عليه و در اجراي مادّه ۲۲۹ قانون تجارت، ممكن است منوط به‌درج عبارت و مطالبي باشد كه از قبل مورد توافق‌واقع شده باشد، ولي‌برخلاف آن توافق و به نحو متقلبانه و براي فرار از مسئوليت نوشته‌شود.
در عين حال، چنانچه نوشته يا سند در نمونه و فرم قطعي آن‌امضاء شده باشد و متعاقباً مطلبي به متن در محل‌ّ خالي آن (بافقدان‌قصد قبلي براي درج مطلب تكميلي) اضافه شود، چنين اقدامي جعل‌تلقي خواهد شد.
*مبحث دوم ـ تحويل سفيد امضاء(يا سفيدمهر)
ورقه‌سفيد امضاء، بايستي؛ اولاً به كسي كه از آن سوء استفاده نموده‌سپرده شده باشد و ثانياً اين سپردن براي استعمال و كاربردمعين درتكميل متن آن باشد.
گفتار اول ـ تحويل ارادي ورقه سفيد امضاء
سفيدامضاء بايستي قبلاً به ديگري سپرده شده باشد، و نيز به وسيله امضاءكننده عالماً، عامداً به كسي كه بعداً از آن سوء استفاده‌نموده‌تحويل شده باشد. چنانچه سفيد امضاء سپرده نشده باشد و بطور مثال،ربوده شده (مسروق) باشد، يا به دنبال حوادثي قهري(يا مقتضياتي‌اتفاقي) در اختيار و تصرف دارنده آن قرار گرفته باشد، مرتكب تحت‌عنوان جعل قابل تعقيب خواهد بود. با وجوداين، ماده ۶۷۳ قانون‌مجازات اسلامي علاوه بر سوء استفاده از سفيد مهر يا سفيد امضاء سپرده‌شده مي‌گويد: «هركس از سفيد مهر ياسفيد امضايي كه..... به هر طريق‌به دست آورده سوء استفاده نمايد به يك تا سه سال حبس محكوم خواهدشد»
لازم به يادآوري است كه عنوان فصل بيست و چهارم قانون‌مزبور «خيانت در امانت» است و اولين مادة تحت عنوان فوق، به‌سوءاستفاده از سفيد امضاء يا سفيد مهر اختصاص يافته است. بنابراين،تصورّ تحقق جرم مزبور بدون سپرده شدن يا توديع قبلي ورقه‌سفيد امضاءيا سفيد مهر با اشكال مواجه است. به علاوه، اگر جعل و خيانت درامانت با يكديگر قابل جمع هستند، سرقت وخيانت در امانت با يكديگرقابل جمع نيستند. احكام تعدّد مادي جرم؛ يعني جمع مجازاتهاي سرقت وجعل قابل اجرا مي‌باشند.زيرا ذكر «به دست آوردن به هر طريق» درماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامي شامل طرق نامشروع تحصيل ورقه، براي‌تحقق جرم‌سوء استفاده از سفيد مهر يا سفيد امضاء از جمله سرقت‌نمي‌گردد.
بنابراين چك سفيد امضاء مسروق كه مورد سوء استفاده‌امضايي(مشابه) قرار گيرد مشمول جرائم سرقت و جعل است و نه‌جرائم‌سرقت و سوء استفاده از سفيد امضا؛ بدين جهت كه لازمه جرم سوءاستفاده از سفيد امضا، مسبوق بودن موضوع به قبول يد اماني‌تحصيل‌كننده، به حكم قانون و يا عقود و قراردادهاي اماني است، حتي درمواردي كه مرتكب سفيد مهر يا سفيد امضاء را به جبر وقهر و يا به‌اكراه و تهديد از مجني عليه گرفته باشد، نفس چنين عملي جرم ومنطبق است با ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامي كه‌مي‌گويد: «هر كس باجبر و قهر يا با اكراه وتهديد، ديگري را ملزم به دادن نوشته يا سنديا امضاء و يا مهر نمايد و يا سند و نوشته‌اي كه‌متعلق به او يا سپرده‌به او مي‌باشد را از وي بگيرد به حبس از سه ماه تا دو سال و تا (۷۴)ضربه شلاق محكوم خواهد شد». و سوءاستفاده از آن مشمول جرم جعل است‌و نه جرم سوء استفاده از سفيد امضاء برحسب مورد.
از اين رو كسي‌كه از ورقه سفيد واجد امضاء يا مهر مثلاً يك مقام علمي، سياسي ياهنري كه به عنوان خاطره و يادگاري به عمل‌آمده، سوء استفاده نمايدو مطلبي به زيان وي بالاي آن امضاء، بنويسيد مرتكب جعل شده است ونه خيانت در امانت از طريق سوءاستفاده از سند مهر يا سفيدامضاء.(گلدوزيان دكتر ايرج، حقوق جزاي اختصاصي، انتشارات دانشگاه‌تهران، چاپ دوازدهم ص ۴۲۲.)
چنانچه كسي با توسل به وسايل‌متقلبانه، موفق به اخذ ورقه سفيد امضاء از امضاء كننده گرديده باشد،به نحوي كه اگر آن وسايل‌متقلبانه به كار برده نمي‌شد، تحصيل ورقه‌سفيد امضاء ممكن نمي‌شد. يا وقتي كه ورقه سفيد امضاءتوسط شخص ديگري‌غير ازامضاء كنندة ورقه به خودي سپرده شده باشد چنين رفتاري جعل‌تلقي مي‌شود و نه سوء استفاده از سفيد امضاء.
گفتار دوم ـ تحويل‌سفيد امضاء با استعمال يا كاربرد معيّن
چنانچه زوجه‌اي از سوي‌شوهر خود، دسته چكي سفيد امضاء، دريافت نموده باشد تا هزينه نيازهاي‌ضروري و معاشي خانواده راپرداخت نمايد، ولي عملاً تعدادي از چكهاي‌مزبور را براي خريد پالتوي پوست با قيمت گزاف و بدون ارتباط بامعاش خانواده‌هزينه كند. در چنين حالتي، كه تحويل چكهاي سفيد امضاء،بدون پيش‌بيني كاربرد حقوقي معيّن بوده است، سوء استفاده‌اي كه‌به‌عمل آمده باشد جعل تلقي مي‌گردد. مثل منشي دفترخانه‌اي كه باگرفتن امضاي قبلي، اقرار به ديني را بجاي تحرير عرفي مطلب‌موردتوافق قيد نمايد.
گفتار سوم ـ كيفيت احراز تحويل سفيد امضاء به‌ديگري
اثبات تحويل ورقه سفيد امضاء به عنوان موضوع «وكالت» تابع قواعد دليل در حقوق مدني است.
در حقوق ايران، هر نوع تعهدي‌را به هر مقداري مي‌توان با شهادت شهود، اقرار، اسناد و امارات،ثابت كرد و محدوديتي وجودندارد؛ زيرا وقتي شهادت در قتل مستوجب قصاص‌معتبر است، در امور مدني نمي‌توان اعتبار آن را محدود به تعهدات‌معيني نمود.در امور تجاري، شهادت به عنوان دليل هميشه قابل قبول‌است؛ اعم از اينكه اعتبار سفته يا برات مطرح باشد يا صورتحساب‌وفاكتور كالاي مورد معامله.
بخش دوّم ـ اركان تشكيل دهنده‌جرم سوء استفاده از سفيد امضاء
نحوة سوء استفاده، ضرر و زيان وقصد مجرمانه، عناصر تشكيل دهنده جرم مزبور را (با توجه به احراز شرط‌مقدم قانوني بودن رفتارمجرمانه) تشكيل مي‌دهند.
*مبحث اول ـرفتار مجرمانه(عنصر مادي جرم)
سوء استفاده از سفيد امضاء عبارت‌است از نوشتن مطالبي در بالاي امضاء، به نحوي كه با آنچه طرفين‌توافق داشته‌اند هماهنگي‌نداشته و مشتمل بر تعهد يا ايفاي تعهد يا هررفتاري ديگري باشد كه بتواند شخص يا دارايي امضاء كننده را به خطراندازد.
گفتار اول ـ مصاديق رفتار مجرمانه
كسي كه مطالبي رابرخلاف توافق قبلي در بالاي امضاء ورقه‌اي مي‌نويسد، مرتكب جرم سوءاستفاده از سفيد امضاء مي‌گردد. بدين‌ترتيب:
اولاً ـ اقدام مغاير باتوافق يا پيش‌بيني قبلي:
چنانچه احراز وجود يك دين، در ورقه‌سفيد امضاء به عمل آيد، در شرايطي كه ورقه مزبور به منظور ديگري‌توديع شده باشد، جرم‌واقع شده است. بطور مثال، ورقه سفيد امضاءبراي تنظيم متن وكالت‌نامه، امضاء شده باشد ولي در بالاي امضاء،اقرار به دين‌صاحب امضاء نوشته شود.
ثانياً ـ تغيير مبلغ موردتوافق در سفيد امضاء:
ممكن است متن سفيد امضاء هماهنگ با توافق‌قبلي نوشته شود، لكن مبلغ مذكور در سند متفاوت با مبلغ توافق شده‌قبلي درج‌شود. بطور مثال، خريداري كه فاكتور كالا يا قولنامه‌اي راقبل از تكميل متن امضاء و تحويل داده، ولي فروشنده مبلغ را مغايربا آنچه‌كه قبلاً توافق شده بنويسد؛ جرم واقع شده است.
درصورتي كه متن سند تنظيمي در بالاي امضاء، هماهنگ با موارد پيش‌بيني‌شده نباشد، جرم محقق شده است گر چه رقم موردتعهد تغيير نيافته‌باشد.
سوء استفاده از سفيد امضا در واقع داراي دو جزء متفاوت است،ممكن است كسي به درخواست ديگري بالاي امضاء، مطلبي به‌زيان صاحب‌امضاء بنويسد و شخص ديگري آن سفيد امضاء را عالماً، عامداً موردبهره‌برداري قرار دهد، در اين صورت هر دو نفرمشمول جرم سوء استفاده‌از سفيد امضاء هستند؛ اوّلي بخاطر نوشتن متقلبانه مطالبي زيان آور دربالاي امضاء و ديگري، با بكاربردن آن ورقه سفيد امضاء به زيان‌ديگري مشمول جرم مزبور مي‌گردد.
حال، اگر چنين اقداماتي توسط‌يك نفر انجام بگيرد، مي‌توان استدلال كرد كه همانند سرقت كه ربودن ونگهداري مال مسروق توسّط سارق يك جرم تلقي مي‌شود، نويسندة مطالب‌بالاي امضاء و سوء استفاده كننده از آن نيز مرتكب يك جرم شده است،به‌طوري كه عمليات مقدماتي، لازمه تحقق جرم سوء استفاده از سفيدامضاء يا سفيد مهر تلقي مي‌شود.
گفتار دوّم ـ سوء استفاده از سفيدامضاء توسط شخص ثالث
اغلب سوء، استفاده از سفيد امضاء به وسيله‌شخصي ارتكاب مي‌شود كه سفيد امضاء به او سپرده شده باشد. ولي گاهي‌ممكن‌است جرم ديگري، توسط شخص ثالث هم ارتكاب شود. چنانچه شخص‌ثالث بدون علم و آگاهي كسي كه سفيد امضاء به او سپرده‌شده است، ازسفيد امضاء سوء استفاده نموده باشد، عنوان رفتار مجرمانه وي جعل‌است و نه سوء استفاده از سفيد امضاء.
حال چنانچه شخصي مطالب‌همراه با سوء استفاده را به دستور ديگري يا برحسب انشاء كسي كه سفيدامضاء به او سپرده شده‌نوشته باشد، امين مباشر جرم سوء استفاده ازسفيد امضاء تلقي مي‌شود و شخص ثالث (غير امين) معاون جرم مزبور خواهدبود.
گفتار سوم ـ ماهيت مطالب مذكور در سفيد امضاء
كيفيت‌مطلب مذكور در سفيد امضاء چندان مهم نيست، بطوري كه در هر موردي كه‌رفتار متقلبانه از طريق نوشتن در بالاي امضاءمحقق شود، جرم واقع‌شده است. رفتار متقلبانه ممكن است يك بطلان شكلي باشد يا يك‌بطلان ماهوي.
بطلان شكلي، مثل تعهد يك جانبه‌اي كه فاقد ذكرجمله «تأييد شد» يا «خوانده شد و تأييد مي‌شود» و يا «ثبت با سند برابراست» درتأييد مطلب اضافه شده در سفيد امضاء باش. ولي بطلان ماهوي،مثل موردي است كه مطلب اضافه شده همراه با نامشروع بودن‌عمل‌باشد. مثل موردي كه بالاي امضاي مربوط به سازش نامه، تعهدي مغايربا توافق صلح و سازش نوشته شود. در تمامي مواردمزبور، جرم سوءاستفاده از سفيد امضاء محقق شده است.
*مبحث دوم ـ ضرر و زيان درجرم سوء استفاده از سفيد امضاء
ثبت مطالب مذكور در سفيد امضاء،بايد به كيفيتي باشد كه شخص يا دارائي امضاء كننده را به خطراندازد.
ضرر و زيان ممكن است مادي يا معنوي باشد، فعليت داشته‌يا محتمل در آينده باشد. زيان محتمل، مثل موردي كه طي آن، درشركت‌نامه مربوط به يك شركت تضامني كه فقط واجد امضاء باشد، مرتكب‌جرم مبادرت به تغيير نام شريك مورد توافق به شخص‌ديگري نمايد. به‌هر حال در شركت تضامني، هر شريك، دارائي خود را با توجه به تعهدات‌شريك معيّن ديگري در معرض خطرقرار مي‌دهد. بنابراين، تغيير نام شريك‌در بالاي سفيد امضاء موجب تحقق جرم به جهت زيان احتمالي در آينده‌مي‌گردد.
*مبحث سوم ـ عنصر معنوي جرم سوء استفاده از سفيد امضاء
وجودقصد مجرمانه، براي تحقق جرم مزبور از ضروريات است: عنصر معنوي‌جرم، مبتني بر آگاهي مرتكب جرم بر اين امر است كه‌مفاد مطالبي كه‌بر روي سفيد امضاء نوشته شده، غير از موارد توافق شده قبلي بوده‌باشد، به نحوي كه شخص يا دارائي امضاء كننده‌را در معرض خطر قراردهد.
نظرات شما عزیزان:
تبادل
لینک هوشمند
آمار
وب سایت:
